*του Χρήστου Γιουμουξούζη

Το παρόν άρθρο γράφτηκε ως μια προσπάθεια να απαντηθεί ένα μέρος της πλειάδας επίκαιρων ερωτημάτων που ανακύπτουν στην υγειονομική καθημερινότητα σε σχέση με τον νέο κορωνοϊό (SARS-CoV 2) και τη νόσο COVID-19.

Αρχικά θα πρέπει να αναφερθεί ότι μεταξύ των συμπτωματικών κρουσμάτων το 80% εμφανίζει ήπια συμπτώματα, περίπου το 14% εμφανίζει σοβαρότερη νόσηση, ενώ ένα ~6% θα νοσηλευθεί σε κρίσιμη κατάσταση [1]. Η θνητότητα εξαιτίας της νόσου υπολογίζεται σε περίπου 3,6%, το νούμερο αυτό όμως θεωρείται πλασματικό καθώς μεγάλος αριθμός ασυμπτωματικών κρουσμάτων ή κρουσμάτων με ήπια συμπτώματα δεν ανιχνεύεται [2]. Θα πρέπει επίσης να τονισθεί ότι η συντριπτική πλειονότητα των θανάτων αφορά σε ηλικιωμένους (>60 ετών) ή άτομα με υποκείμενα νοσήματα (καρδιαγγειακές παθήσεις, σακχαρώδη διαβήτη, μη ρυθμισμένη αρτηριακή υπέρταση, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, νεοπλασίες κλπ).

Τα τυπικά συμπτώματα της νόσου περιλαμβάνουν: πυρετό (87.9%), ξηρό βήχα (67.7%), κακουχία (38.1%), παραγωγή πτυέλων (33.4%), δύσπνοια (18.6%), πονόλαιμο (13.9%), κεφαλαλγία (13.6%), μυαλγίες και αρθραλγίες (14.8%), ρίγη (11.4%), ναυτία και εμέτους (5.0%), ρινική συμφόρηση (4.8%), διάρροια (3.7%) και αιμοπτύσεις (0.9%) [3,4]. Ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο αποτελεί η διαπίστωση ότι ο ιός ήρθε για να μείνει καθώς οι αδρές προβλέψεις των ειδικών, όπως ο Καθηγητής Επιδημιολογίας του Harvard Marc Lipsitch, μιλούν για νόσηση ενός ποσοστού 40-70% του παγκόσμιου πληθυσμού μέσα στα επόμενα έτη [5].

Ο δραστικός περιορισμός της νόσου είναι ιδιαίτερα δυσχερής, δεδομένου οτι ασυμπτωματικοί φορείς μεταδίδουν την νόσο για αρκετές ημέρες (έως και 5) πριν την έναρξη των συμπτωμάτων, με αποτέλεσμα τα άτομα αυτά να έχουν μεταδόσει τον ιό σε εκατοντάδες ή και χιλιάδες άτομα πριν διαγνωστούν και τεθούν σε καραντίνα [1,6]. Επιπροσθέτως, ο ιός είναι αρκετά μεταδοτικός με εκτιμώμενο R₀ μεταξύ 2 και 3 (το R₀ καταδεικνύει τον αριθμό των ατόμων στους οποίους θα μεταδώσει τη νόσο ένας φορέας) [1]. Ενδεικτικά, το R₀ της εποχικής γρίπης υπολογίζεται σε ~1,3.

Η Ελλάδα (όπως και οι περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες) -λαμβάνοντας υπόψιν τις τοπικές ιδιαιτερότητες της κοινωνίας και του Εθνικού Συστήματος Υγείας- ακολουθεί την επιδημιολογική στρατηγική της προσπάθειας μετάθεσης («απλώματος») των κρουσμάτων στο μέλλον («flatten the curve»), ώστε να μην επιβαρυνθεί υπέρμετρα το σύστημα περίθαλψης εντός ελαχίστου χρονικού διαστήματος. Αυτή η αποφυγή της επιβάρυνσης κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική, δεδομένου του γεγονότος ότι τα βαρέα κρούσματα απαιτούν εξειδικευμένη φροντίδα (κλίνες ΜΕΘ με το ανάλογο προσωπικό και μέσα) ώστε να έχουν καλή πρόγνωση (η μη διαθεσιμότητα ΜΕΘ ανεβάζει κατακόρυφα την θνητότητα). Γίνεται ευκόλως αντιληπτό ότι μια πλημμυρίδα βαρέων κρουσμάτων θα υπερβεί τις δυνατότητες παροχής εντατικής φροντίδας σε μεγάλο αριθμό των κρουσμάτων αυτών με ότι αυτό συνεπάγεται.

Στην προσπάθεια λοιπόν αποφυγής της ταχύτατης εξάπλωσης του SARS-CoV 2, το Υπουργείο Υγείας σε συνεργασία με τον ΕΟΔΥ έχει συστήσει συγκεκριμένα μέτρα, με προεξάρχοντα την αποφυγή των στενών επαφών και τον κατ’ οίκον περιορισμό των ατόμων που δεν είναι απαραίτητο να κυκλοφορούν (social distancing). Πέραν αυτού συνίστανται και μέτρα ατομικής προστασίας όπως η τακτική υγιεινή των χεριών και η επιλεκτική χρήση προστατευτικών μασκών σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Επειδή οι φαρμακοποιοί και τα φαρμακεία εμπλέκονται στην παρασκευή, διάθεση και εκτέλεση των παρεμβάσεων αυτών θα επιχειρηθεί η συγκεντρωτική διευκρίνιση ορισμένων ζητημάτων που αφορούν σε αυτά.

Αντισηψία χεριών

• Ο καλύτερος τρόπος αντισηψίας είναι το τακτικό πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό για τουλάχιστον 20 sec (40 sec η διάρκεια τη συνολικής διαδικασίας) [7]. Αφενός μεν απομακρύνει τους ρύπους πάνω στους οποίους έχει προσδεθεί ο ιός, αφετέρου δε οι επιφανειοδραστικές ουσίες των σαπώνων διασπούν το λιπιδικό περίβλημα του ιού. Επίσης βοηθά στην αποκόλληση των ιών από την επιφάνεια του δέρματος [8].
• Όσον αφορά στα αντισηπτικά διαλύματα: o ECDC συνιστά την χρήση αντισηπτικών διαλυμάτων με περιεκτικότητα σε αιθανόλη 60-85%, (υπό την προϋπόθεση ότι τα χέρια δεν περιέχουν ρύπους, οπότε πρέπει να προηγείται πλύσιμο με νερό και σαπούνι) [9].
  
  Ο Π.Ο.Υ. συνιστά την χρήση γενικού αντισηπτικού (καταστρέφει βακτήρια, ιούς και σπόρια) με βάση την αιθανόλη 80% (ή την ισοπροπανόλη 75%), το οποίο περιέχει επίσης γλυκερίνη (με στόχο την ενυδάτωση των χεριών) και υπεροξείδιο του υδρογόνου (καταστρέφει μικροβιακά σπόρια) [10,11]. Πρέπει να διευκρινισθεί ότι ο SARS-CoV 2 ως ιός που περιβάλλεται από κάψα, καταστρέφεται εύκολα από τα προαναφερθέντα αλκοολικά διαλύματα στις συγκεντρώσεις αυτές και ΔΕΝ απαιτείται η χρήση αιθανολικών διαλυμάτων 95% (πιθανόν απαραίτητα για άλλα είδη ιών π.χ. πολιομυελίτιδας) [12,13].
  
  Παρενθετικά αναφέρεται ότι τα αιθανολικά διαλύματα 95% γενικά δεν συνιστώνται για αντισηψία, διότι α) αυξάνουν το κόστος και την σπατάλη πρώτων υλών, β) ξηραίνουν το δέρμα, καθώς είναι υγροσκοπικά και γ) έχουν μειωμένη αποτελεσματικότητα ως βιοκτόνα, διότι ο βασικός μηχανισμός δράσης τους (μετουσίωση πρωτεϊνών) απαιτεί την παρουσία ύδατος [14].

Aπολύμανση επιφανειών 

Οι συστάσεις του ECDC αναφέρουν την χρήση αιθανολικών διαλυμάτων 70%, υποχλωριώδους νατρίου (χλωρίνη) 0,1-0,5%, ισοπροπανόλης 50%, ιωδιούχου ποβιδόνης (BetadineTM) 10%, καθώς και άλλων απολυμαντικών όπως αναφέρονται στον Πίνακα 1 του Ref. [15].

Αναφορικά με τα χρησιμοποιούμενα απολυμαντικά πρέπει να επισημανθεί ότι η χλωρεξιδίνη ΔΕΝ δρα έναντι του SARS-CoV 2, καθώς έχει μόνο αντιβακτηριδιακή και όχι αντιική δράση. Τυχόν αντιική δράση αλκοολικών διαλυμάτων χλωρεξιδίνης οφείλεται στην παρουσία υψηλών συγκεντρώσεων αλκοόλης και όχι στην περιεχόμενη χλωρεξιδίνη [16,17].

Μάσκες προσώπου

Υπάρχουν δυο είδη μασκών προσώπου, οι χειρουργικές μάσκες προσώπου (facemasks) και οι αναπνευστήρες-φίλτρα σωματιδίων (respirators).

Χειρουργικές μάσκες

Οι χειρουργικές μάσκες προσώπου έχουν μικρή ικανότητα προστασίας από εισερχόμενα μικροσταγονίδια μεγέθους <5μm (ΔΕΝ συνιστάται η χρήση τους από ασυμπτωματικό γενικό πληθυσμό). Χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο για να περιορίσουν την εξάπλωση του ιού από συμπτωματικούς φορείς (συνιστάται να την φορούν όσοι έχουν αναπνευστικά συμπτώματα ώστε να μετριαστεί η εξάπλωση του ιού στο περιβάλλον μέσω παρεμπόδισης εκτίναξης μεγάλων σταγονιδίων , πτυέλων και λοιπών εκκρίσεων) [18]. Οι μάσκες του τύπου αυτού εφαρμόζονται ΠΑΝΤΑ με εξωτερική την χρωματιστή όψη.

Απλές χειρουργικές μάσκες συνιστάται να φορούν επίσης:

• οι φροντιστές πασχόντων ατόμων και
• άτομα κάθε περίπτωση επίσκεψης σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας στη διάρκεια πανδημίας ή στην κορύφωση της εποχικής γρίπης [19]

Οι εργαζόμενοι σε χώρους όπου είναι πιθανή η συχνή πρόσωπο με πρόσωπο επαφή με πιθανούς φορείς της νόσου, συνιστάται να λάβουν υπόψιν τους την χρήση χειρουργικής μάσκας προσώπου, λαμβάνοντας υπόψιν τους περιορισμούς (απουσία προστασίας από μικροσταγονίδια, λανθασμένο αίσθημα ασφαλείας, πιθανότητα λανθασμένης εφαρμογής) [9].

Αναπνευστήρες

Οι αναπνευστήρες-φίλτρα σωματιδίων ταξινομούνται σε τρεις κατηγορίες ανάλογα με το ποσοστό των εισερχόμενων μικροσταγονιδίων που φιλτράρουν (FFP1 80%, FFP2 94% και FFP3 99%). H αμερικανική Ν95 αντιστοιχεί στην Ευρωπαϊκή FFP2 [20].

Κατά την αξιολόγηση ύποπτων περιστατικών οι εμπλεκόμενοι υγειονομικοί πρέπει να φορούν μάσκα τύπου FFP2 ή FFP3. Όταν εμπλέκονται σε διαδικασίες στις οποίες δημιουργούνται αερολύματα (τραχειοστομίες, βρογχοσκοπήσεις, διασωληνώσεις κλπ) ενδείκνυται αναπνευστήρας FFP3. Επί απουσίας των ανωτέρω συνιστάται η χρήση απλής χειρουργικής μάσκας (ώστε να υπάρχει τουλάχιστον προστασία από μεγάλα σταγονίδια) [9].

Ιδιαίτερα σημαντική είναι η ορθή εφαρμογή των αναπνευστήρων FFP, καθώς λανθασμένη εφαρμογή υποβιβάζει τους αναπνευστήρες στην κατηγορία των απλών χειρουργικών μασκών [21]. Ένας σχετικά αξιόπιστος τρόπος για να ελέγξουμε αν η μάσκα τύπου FFP εφαρμόζει καλά είναι να φυσήξουμε δυνατά μέσα στην μάσκα και να παρατηρήσουμε αν υπάρχει ροή αέρα προς τα μάτια. Αν ναι, η μάσκα δεν εφαρμόζει ορθά. Είναι γενικά παραδεκτό ότι μάσκες με ελαστικούς ιμάντες εξασφαλίζουν καλύτερη εφαρμογή σε σχέση με αυτές που δένουν με κορδόνια [20].

Η επαναχρησιμοποίηση οποιουδήποτε τύπου μάσκας προσώπου πρέπει να αποφεύγεται, ενώ η διάρκεια ζωής τους καθορίζεται από τον κατασκευαστή. Σε περιόδους σοβαρών κρίσεων το CDC αναφέρει ότι οι μάσκες μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν υπό προϋποθέσεις (με την ανάλογη έκπτωση στην προσφερόμενη προστασία) [22,23].

Πρέπει τέλος να σημειωθεί ότι παρότι ο SARS-CoV 2 δεν είναι αερομεταφερόμενος ιός με την αυστηρή έννοια του όρου (όπως, για παράδειγμα, ο εξαιρετικά μεταδοτικός ιός της ιλαράς, R₀=18), πρόσφατα δεδομένα καταδεικνύουν ότι ο ιός μπορεί να μείνει αιωρούμενος σε μικροσταγονίδια έως και 3 ώρες, καθιστώντας και την από αέρος μετάδοση έναν πιθανό δευτερεύοντα τρόπο μόλυνσης [24,25].

Οι πληροφορίες οι οποίες αναφέρονται στο παρόν κείμενο ανταποκρίνονται στα τρέχοντα δεδομένα. Υπάρχουν αρκετά ερωτηματικά αναφορικά με τον SARS-CoV 2, όπως η επίδραση της βελτίωσης του καιρού στην πορεία της πανδημίας και η πορεία των μεταλλάξεων του ιού, τα οποία μπορούν να απαντηθούν μόνο προϊόντος του χρόνου. Λαμβάνοντας υπόψιν τις δυσκολίες της στιγμής θα πρέπει να τονισθεί η σημασία της υπευθυνότητας και της επίδειξης κοινωνικής συνείδησης. Σε περιπτώσεις όπως αυτή δοκιμάζεται η συνοχή μιας κοινωνίας. Ο πανικός είναι κακός σύμβουλος. Ας μην τον αφήσουμε να κερδίσει.

---

References

1. https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/RRA-sixth-update-Outbreak-of-novel-coronavirus-disease-2019-COVID-19.pdf, [accessed 18 Mar 20]
2. Baud D., et al., Real estimates of mortality following COVID-19 infection, The Lancet Infectious Diseases, In Press, doi.org/10.1016/S1473-3099(20)30195-X
3. The Novel Coronavirus Pneumonia Emergency Response Epidemiology Team, The Epidemiological Characteristics of an Outbreak of 2019 Novel Coronavirus Diseases (COVID-19) — China, 2020[J]. China CDC Weekly, 2020, 2(8): 113-122.
4. https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf, [accessed 18 Mar 20]
5. https://www.theatlantic.com/health/archive/2020/02/covid-vaccine/607000/, [accessed 18 Mar 20]
6. Rothe, C. et al., Transmission of 2019-nCoV infection from an asymptomatic contact in Germany. NEJM, 2020, 382: 970-971, https://doi.org/10.1056/NEJMc2001468
7. https://eody.gov.gr/wp-content/uploads/2019/07/ma-ygieinixerion-7.pdf?fbclid=IwAR1WXHYdZ2W1KVxxS7Z-FLlQH2AYZuFhfRO8g5hUJSyEwRqS82seZxNWLx4, [accessed 18 Mar 20]
8. https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/mar/12/science-soap-kills-coronavirus-alcohol-based-disinfectants, [accessed 18 Mar 20]
9. https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/novel-coronavirus-guidelines-non-pharmaceutical-measures_0.pdf, [accessed 18 Mar 20]
10. https://www.who.int/gpsc/5may/tools/who_guidelines-handhygiene_summary.pdf, [accessed 18 Mar 20]
11. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/infection-prevention-and-control, [accessed 18 Mar 20]
12. https://www.journalofhospitalinfection.com/article/S0195-6701(17)30469-3/fulltext
13. https://www.cdc.gov/infectioncontrol/guidelines/disinfection/disinfection-methods/chemical.html, [accessed 18 Mar 20]
14. Boyce, J. (2018). Alcohols as Surface Disinfectants in Healthcare Settings, Infection Control & Hospital Epidemiology, 39(3): 323-328, doi:10.1017/ice.2017.301
15. https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/coronavirus-SARS-CoV-2-guidance-environmental-cleaning-non-healthcare-facilities.pdf, [accessed 18 Mar 20]
16. Kampf, G. et al., Persistence of coronaviruses on inanimate surfaces and their inactivation with biocidal agents, Journal of Hospital Infection, 2020, 104(3): 246 – 251,
17. Cascella M, Rajnik M, Cuomo A, et al. Features, Evaluation and Treatment Coronavirus (COVID-19) [Updated 2020 Mar 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2020 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554776 , [accessed 19 Mar 20]
18. https://eody.gov.gr/erotiseis-kai-apantiseis-gia-to-neo-koronoio-covid-19/, [accessed 18 Mar 20] 19.
19. https://eody.gov.gr/wp-content/uploads/2020/03/covid-19-maska.pdf, [accessed 18 Mar 20]
20. https://www.hse.gov.uk/research/rrpdf/rr619.pdf?fbclid=IwAR0AIKkRaQdwyPvOYL8bF4B1DUqo93o8i7ULxatjyO2r2Kk-ZrPuUypZrCw, [accessed 19 Mar 20]
21. Long, Y, Hu, T, Liu, L, et al. Effectiveness of N95 respirators versus surgical masks against influenza: A systematic review and meta‐analysis, J Evid Based Med, 2020, 1‐ 9, https://doi.org/10.1111/jebm.12381
22. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/respirators-strategy/crisis-alternate-strategies.html, [accessed 19 Mar 20]
23. https://www.cdc.gov/niosh/topics/hcwcontrols/recommendedguidanceextuse.html, [accessed 19 Mar 20]
24. Van Doremalen, N. et al., Aerosol and Surface Stability of SARS-CoV-2 as Compared with SARS-CoV-1, NEJM, 2020, doi: 10.1056/NEJMc2004973
25. https://www.wired.com/story/they-say-coronavirus-isnt-airborne-but-its-definitely-borne-by-air/, [accessed 18 Mar 20]

Μοιραστείτε τη γνώση!