Τα εξειδικευμένα φαρμακεία (Specialty Pharmacies) πρωτοεμφανίστηκαν στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1970 και είχαν ως αντικείμενο την προετοιμασία και χορήγηση ενεσίμων προϊόντων που απευθύνονταν σε ομάδες ασθενών με ιδιαίτερες ανάγκες: Αιμορροφιλία, χημειοθεραπεία και παρεντερική διατροφή.
Με την πάροδο των ετών το Specialty Pharmacy άλλαξε χαρακτήρα και, κυρίως την τελευταία δεκαετία, μετεξελίχθηκε σε έναν ιδιαίτερα δυναμικό κλάδο της φαρμακευτικής αγοράς. Έτσι, πέρα από την προμήθεια ακριβών ή δύσκολων στον χειρισμό φαρμάκων για ασθένειες που συνήθως χαρακτηρίζονται «σπάνιες», τα εξειδικευμένα φαρμακεία πλέον χειρίζονται ασθενείς με περίπλοκες, χρόνιες νόσους που δεν θεραπεύονται οριστικά αλλά έχουν προοδευτικά φθίνουσα πορεία και κακή πρόγνωση αν δεν αντιμετωπιστούν ορθολογικά.
Σύμφωνα με τη National Association of Specialty Pharmacy (NASP) που ιδρύθηκε το 2012 και ρυθμίζει τον κλάδο των εξειδικευμένων φαρμακείων στην Αμερική, οι ασθένειες που καλύπτονται από αυτά είναι τυπικά ο καρκίνος, η ηπατίτιδα C, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, το AIDS, η πολλαπλή σκλήρυνση, η μεταμόσχευση οργάνων, η ανεπάρκεια αυξητικής ορμόνης, η αιμορροφιλία και άλλες αιμορραγικές διαταραχές. Το προσωπικό των φαρμακείων λαμβάνει ειδική εκπαίδευση και πιστοποίηση τόσο στην παρασκευή και στον χειρισμό των εξειδικευμένων φαρμάκων, που τις περισσότερες φορές ανήκουν στους βιολογικούς παράγοντες, όσο και στη διαχείριση του ασθενούς σε σχέση με τις ανάγκες της πολύπλοκης φαρμακοθεραπείας του.
Γίνεται φανερό από τα παραπάνω ότι τα εξειδικευμένα φαρμακεία δεν μπορούν, εξ ορισμού, να είναι πολλά. Στις ΗΠΑ των 330 εκατομμυρίων, τα μέλη της NASP ήταν μόλις 980 το 2018, απόρροια του αυξημένου κόστους λειτουργίας τους και του περιορισμένου αριθμού ασθενών που εξυπηρετούν.
Τι σημαίνουν όλα αυτά για την έννοια του εξειδικευμένου φαρμακείου στην Ελλάδα και μάλιστα για μία νόσο όπως είναι ο Σακχαρώδης Διαβήτης (Σ/Δ);
Κατ’ αρχάς, ο Σ/Δ δεν ανήκει στις τυπικές νόσους που καλύπτουν τα Specialty Pharmacies. Αφενός δεν είναι σπάνια, μια και επηρεάζει 10-15% του πληθυσμού της χώρας, αφετέρου δεν περιλαμβάνει, προς το παρόν τουλάχιστον, φάρμακα ειδικού χειρισμού (γνωστά και ως φάρμακα υψηλού κόστους, ΦΥΚ) στα βασικά πρωτόκολλα φαρμακοθεραπείας, με εξαίρεση τους αναστολείς PCSK9 για την αντιμετώπιση της υπερλιπιδαιμίας στους ασθενείς με υψηλό καρδιαγγειακό ρίσκο που δεν επιτυγχάνουν το στόχο με τα φάρμακα πρώτης επιλογής (οι αναστολείς PCSK9 διατίθενται από τα φαρμακεία του ΕΟΠΥΥ).
Από την άλλη, δεν παύει να είναι μια χρόνια νόσος φθοράς που μπορεί να αποβεί μοιραία χωρίς σωστή διαχείριση ενώ οι ασθενείς με Σ/Δ λαμβάνουν συνήθως περισσότερα από 5 φάρμακα για την πρόληψη ή αντιμετώπιση των επιπλοκών της (αντιδιαβητικά, αντιυπερτασικά, αντιαιμοπεταλιακά, αντιλιπιδαιμικά κ.ο.κ). Αυτά την καθιστούν σχεδόν ιδανικό στόχο για ένα δομημένο πρόγραμμα διαχείρισης της φαρμακοθεραπείας με βάση το φαρμακείο. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο πως ο Σ/Δ αποτελεί βασικό αντικείμενο των κλινικών φαρμακοποιών της ΠφΥ σε χώρες όπως είναι το Ηνωμένο Βασίλειο.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, θα μπορούσε κανείς να καταλήξει στις εξής σκέψεις:
- Ο Σ/Δ δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο εξειδικευμένου φαρμακείου με την παραδοσιακή έννοια του όρου
- Ωστόσο, η διαχείριση της φαρμακοθεραπείας, η εκπαίδευση, και η τακτική παρακολούθηση των ασθενών με Σ/Δ θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο μιας ασθενοκεντρικής υπηρεσίας από το φαρμακείο
Προκειμένου να συμβεί αυτό, θα πρέπει να συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις
Εκπαίδευση και πιστοποίηση του προσωπικού σε προκαθορισμένες δεξιότητες, με βάση ένα επίσης προκαθορισμένο καθηκοντολόγιο στα πλαίσια της φαρμακευτικής υπηρεσίας.
Οι δεξιότητες αυτές είναι πρωτίστως κλινικές και αφορούν τόσο την ενδεδειγμένη φαρμακοθεραπεία σύμφωνα με την τρέχουσα βέλτιστη κλινική πρακτική όσο και την επικοινωνία με τον ασθενή αλλά και τον θεράποντα ιατρό του. Με δεδομένο τον ασθενοκεντρικό χαρακτήρα του μοντέλου περίθαλψης στο οποίο και θα ανήκει μια τέτοια υπηρεσία, η συμβολή του εξειδικευμένου φαρμακοποιού ως προς την εκπαίδευση του ασθενούς θα μπορούσε να περιλαμβάνει ενδεικτικά:
Καθοδήγηση για την κατανόηση της χρονιότητας της νόσου
Συμφωνία ως προς τους στόχους της θεραπείας
Διερεύνηση τυχόν επιφυλάξεων γύρω από τα φάρμακα
Επεξήγηση των φαρμάκων του σχήματος, του τρόπου λήψης τους, των πιθανών ανεπιθύμητων ενεργειών και του ενδεδειγμένου τρόπου αντιμετώπισής τους
Ιδιαίτερη εκπαίδευση στην έγκαιρη αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της υπογλυκαιμίας και του τρόπου αντιμετώπισής της
Επαρκής και βιώσιμη χρηματοδότηση της ενέργειας.
Η εκπαίδευση του προσωπικού, η συνεχής επικαιροποίηση των δεξιοτήτων και η επένδυση σε χρόνο με τον ασθενή συνεπάγεται σημαντικό κόστος για την επιχείρηση το οποίο θα πρέπει να υπολογιστεί και να εξασφαλιστούν αξιόπιστοι πόροι εξαρχής, ειδάλλως το εγχείρημα είναι καταδικασμένο να αποτύχει.
Ίσως τα αμιγώς εξειδικευμένα φαρμακεία να μην είναι ρεαλιστικά σε μια χώρα με το μέγεθος και τα οικονομικά δεδομένα της Ελλάδας. Ωστόσο, η συμπερίληψη προσεκτικά σχεδιασμένων και προϋπολογισμένων ασθενοκεντρικών υπηρεσιών στο «χαρτοφυλάκιο» του φαρμακείου, μια εκ των οποίων μπορεί κάλλιστα να είναι η διαχείριση της φαρμακοθεραπείας του Σ/Δ, είναι ένα βήμα προς την κατεύθυνση που έτσι κι αλλιώς έχει πάρει το φαρμακευτικό επάγγελμα παγκοσμίως εδώ και καιρό. Παράλληλα, μπορεί υπό προϋποθέσεις να εξοικονομήσει πόρους στο σύστημα υγείας μέσω της βελτίωσης της υγείας ενός σημαντικού τμήματος του πληθυσμού των χρόνιων ασθενών της χώρας.
Το άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε στον Φαρμακευτικό Κόσμο, τεύχος #188
